مارتیغال

مارتیغال یا خار مریم گیاهی است یکساله و بدلیل عدم وجود کلروفیل در برخی نقاط ؛ سطح برگ آن شبیه سنگ مرمر بوده و حاشیه برگها خاردار است. دوره رویش آن 110 تا 140 روز بوده که از اواسط فروردین شروع میشود و با توجه به اقلیم ایران و همچنین فصل کشت و با در نظر گرفتن مقاومت بسیار زیاد گیاه به خشکی در طول دوره رشد تنها 2 بار نیاز به آبیاری دارد. خار مریم را در هر خاکی میتوان کشت نمود ولی نیاز به آفتاب فراوان دارد که مناطق شرقی ایران بیشتر مناسب کشت میباشند.

خواص درماني ماريتيغال

استفاده از این گیاه، مدتها به علت عدم تشخیص آن از گونه های مشابه، بین مردم معلوم نبوده است. از قرن 16 میلادی به بعد، مصرف آن در تغذیه و درمان بیماریها بین مردم رایج گردید بطوریکه از برگهای سبز آن بصورت خام در تهیه سالاد استفاده بعمل آمد و ریشه آن نیز در تهیه اغذیه (راگو) و مربا بکار برده شد.ریشه و اعضای هوای این گیاه، طعم تلخ و اثر اشتهاآور، مقوی و مقوی معده و مدر دارند. از این جهت در طب عوام از آنها پیوسته در مداوای بیماریهای طهال و کبد، درمان یرقان، یبوستهای مزمن، دفع رسوبات و سنگهای صفراوی، اشکال وقوع حالت قاعدگی و غیره استفاده بعمل آمده است. در معالجه تشمع کبدی و بطور کلی نارسانی اعمال کبد مفید واقع می شود.بررسیهای W.Bohn در سال 1927 نشان داد که مصرف فرآورده های این گیاه در درمان بیماریهای کبدی که بصورت یرقان بروز نموده باشد و همچنین در رفع دردهای مربوط به طهال (Sptenalgie) اثر مفید ظاهر می کند.Dr. H. Leclere و همکارانش در سالهای 1939.1938 میلادی نشان دادند که فرآورده های دانه این گیاه در درمان پایین بودن دائم فشارخون، رفع سردردهای یکطرفه (Migraines) و کهیر ناشی از آنافیلاکسی، بیماریهای کبدی و عدم ترشح و دفع صفرا یا خستگی های ناشی از کار زیاد، سل ریوی مخصوصاً در مرحله پیشرفته بیماری، اختلالات هضمی، فراخ شدن مرفی سیاهرگهای یک عضوی، انبساط و کشیدگی دردناک سیاهرگهای درون جمجمه، دریا گرفتگی و بروز عوارض ناشی از مسافرت با قطار یا اتومبیل و یا نظیر آن، اثرات مفید ظاهر می نماید.از محاسن فرآورده های این گیاه آن است که هیچگونه مسمومیتی ندارد و می تواند بطور مداوم مصرف شود.بررسی های مختلف نشان داده است که جوشانده و تنطور حاصلی از دانه این گیاه اثر بندآورنده خون ظاهر می نماید.  همان طور که گفته شد دانه های ماریتیغال حاوی فلاونوئیدهای ارزشمندی مانند سیلی بین، سیلی کریستین و سیلی دیانین است که مجموع آنها تحت عنوان سیلیمارین شناخته می شود. این مواد نقش عمده در درمان بیماریهایی چون سیروز کبدی دارند و محافظت کننده کبد در مقابل بعضی از عوامل مسموم کننده مانند الفا- آمانتین (Amantin- ) و فلوئیدین (Phelloidin) نیز می باشد. در یک پژوهش، اثر تحریک کنندگی سیلی بینین و سیلی کریستین از بذور گیاه ماریتیغال بر روی بعضی از سلولهای کبدی انجام گرفت. در این بررسی، تعداد از سلولهای کشیده و مقام کبدی در یک نوع میمون آفریقایی را انتخاب کردند که در این سلولها، بیوسنتز پروتئین، DNA و آنزیم لاکتاک دی هیدروژناز به عنوان پارامترهایی که فلاوونئیدها می توانستند بر آنها تأثیرگذار باشند انتخاب شدند.تأثیر تحریک کنندگی فوق العاده سیلی بین روی این پارامترها بیشتر در سلولهای Vore اتفاق افتاد که ایزوسیلی بین سیلی دیانین در این سلولها غیرفعال ظاهر شدند.و نیز در این آزمایش ثابت شد که اگر سلولهای کبدی بوسیله Vincristin, Cisplatin, Paracetamol صدمه ببینند، دادن سیلی بین قبل و بعد از صدمه شیمیایی بوسیله این مواد در سلولهای کلیوی می تواند از تأثیر مسموم ضدکلیوی خودداری کند پس سیلی بین برای سلولهای کلیوی نیز می تواند به عنوان یک محافظت کننده عمل کند.  

پژوهش دیگر در مورد خواص درمانی و داروهای گیاه ماریتیغال:

در گیاه ماریتیغال ترکیبات فعال بیولوژیکی بی نظیری کشف شده است. حدود 60 سال است که از این بررسیها می گذرد و در طی این مدت، بسیاری از بیماریها درمان شده اند.داروهایی که هم اکنون در بازار وجود دارد شامل Silymarin, Legalon Carsyl, Silymar, Silybor است که این داروها اکثراً برای تنظیم محافظت کننده های کبدی تجویز می شوند. فراورده های ذکر شده در بسیاری از جاهها نیز به عنوان مراقبت کننده های کبدی، سیروز کبدی، بیماریهای دیگر کبدی و سیستم هاضمه تجویز می شود. مواد موثر برای تنظیم کردن کبد (سیلی مارین) بیشتر خرج فعالیتهای سم زدایی و حالت ضداکسیدشدگی می شود که مواد اضافه را به سمت غشای تثبیت کننده کیسه صفراوی هدایت می کنند و باعث می شوند متابولیسم کبدی به حالت نرمال درآید.در این بررسی که روی موش موردآزمایش قرار گرفت، جهت آزمایش داروی جدید که از گیاه ماریتیغال بدست آمده است به نام های Extractun silybifludum (عصاره آیکی) و Silybochol را به مرحله اجرا درآورد. ccl4 در موشها باعث مسموم شدن کبد شده و باعث نقص کبدی می شود.با دادن عصاره آبکی، فعالیت سموم ضدکبدی در کبد افزایش یافت و باعث طولانی تر شدن خواب موشها گردید و تغییر محافظت کنندگی از Silbochol روی کبد موشهایی کم با ccl4 تحت تأثیر قرار گرفته شده بود بوسیله افزایش چربی Proxidation به مرحله اثبات درآمد و باعث بهبود کبد و دفع سموم کبدی گردید. در این بررسی آمده شده که اصلی ترین فلاوونئید سیلی مارین است، آشکارترین خاصیت آن اثر ضداکسیدکنندگی LDL را دارد و همچنین سیلی کریستین و سیلی دیانین بیشتر به عنوان Proxidant هستند و نمی توانند به طور قابل ملاحظه ای در کاهش ضداکسیدکنندگی LDL نقش داشته باشند. در داروهای حاضر بیشتر غلظت مواد موثره که بیشتر به نام سیلی مارین مطرح می شوند 40% است که برای تهیه این داروها دوز 25-20 mg/kg از سیلی بین دوآن وجود دارد.  در یک بررسی موارد استفاده از سیلی مارین بصورت زیر ذکر شده است:

1- رفع مسمویتهای ناشی از قارچ Amanita phalloide این جنس بصورت گسترده ای در اروپا و امریکای شمالی پخش شده است. این قارچ حاوی دو نوع سم کبدی خیلی قوی هستند. Phaloidin, Amantina بلعیدن یا خوردن اتفاقی این قارچ که تقریباً سالیانه 60 نفر در آمریکا و اروپا گزارش شده است نزدیک به 30% تلفات دارند. در موش بعد از خوردن این سم اگر در دقایق اولیه به آنها سیلمارین بدهند 100% موثر است. این بررسی روی گروهی سگ که این قارچ را خورده بودند نیز انجام شد و دیده شد که سگهایی که سیلیمارین دریافت نکردند با مسمومیت کبدی روبرو شدند و مردند و آنهایی که از 5 تا 24 ساعت بعد از خوردن این سم به آنها سیلیمارین داده شده با مرگ و میر 30 درصدی روبرو شدند و در زمان 36 ساعت بعد از خوردن سم مرگ و میر در آنها 50% افزایش یافت.تأثیر حفاظت کنندگی کبدی در انسان بعد از بلعیدن Amanita با بررسیهایی نشان داده شده است. در یک مطالعه از هر 18 نفر فرد مسموم همگی بعد از دریافت سیلی مارین زنده ماندند. نویسندگان این بررسی عقیده دارند که غلظتهایی از سیلیمارین در 48 ساعت بعد از خوردن Amanita تأثیر زیادی روی جلوگیری از صدمه کبدی دارد.در سال 1995 یک جمعیت 41 نفره که Amanita خورده بودند به علت دریافت نکردن سیلی مارین همگی مردند. در یک گزارش در سال 1996 یک خانواده چهار نفره که Amanita خورده بودند، هر چهار نفر با وجودی که در روز سوم سیلی مارین دریافت کردند زنده ماندند پس گزارش .. بیان کرده است که در مورد مسمومیت ناشی از قارچ جنس Amanita در انسان تا چهار روز بعد از مسموم شدن اگر سیلی مارین دریافت شود، مسمومیت رفع می شود.

2- بعنوان محافظت کننده کبدی

Hepatoprotection:A . هپاتیت (التهاب کبدی) Hepatitisطبق این بررسی، سیلی مارین بعنوان درمان کننده هپاتیت های حاد و مزمن موثر اعلام شده است. در هپاتیهای حاد ویروسی، سیلی مارین زمان گسترش ویروس را کمتر کرده است و همچنین میزان بیلی روبین (رنگدانه ای است که از انحطاط هموگلوبین ایجاد می شود) و ترانس امیناسوس (آنزیمهای کالیزکننده انتقال گروه آمین از یک مونتدال دیگر) را کمتر کرده است.در بیمارانی که هپاتیت مزمن داشتند مقدار 420 میلی گرم از سیلین مارین در روز به مدت 6 ماه بهبود آنزیمهای هپاتیت را نشان داد.در یک بررسی در ایتالیا روی 20 بیمار که هپاتیت حاد فعال داشتند میزان 420 میلی گرم در روز از سیلی بین فسفاتیدیل کولیل به مدت 7 روز به بیماران داده شد و طی آن آنزیمهای هپاتیت (AST, ALT, GGT) فسفاتهای آلکالین و تمام بیلی روبینها کاهش یافتند .

B . بیماریهای کبدی و سیروز الکلیک Alcoholic hepatopathy and Cirrhosisدر یک بررسی در یکی از بیمارستانهای فنلاند، یک بیمار با مقدار آنزیمهای هپاتیت بالا (به علت مصرف زیاد الکل) mg/day420 از سیلی مارین را دریافت کرد که آنزیمهای کبدی (ALT, AST, GGT) بعد از چهار هفته در او کاهش یافت.در یک بررسی در مجارستان، 36 بیمار که بیماریهای کبدی الکیکی قدیمی داشتند با دادن 420 میلی گرم در روز از سیلی مارین، آنزیمهای کبدی (ALT, AST, GGT) و تمام بیلی روبین در این بیماران کاهش یافت و در بافت برداری از بافتهای کبدی بعد از 6 ماه از درمان، پتپیداز (دیاستازی است که به عنوان کاتالیزور در هیدرولیز کردن پروتئین ها موثر است) و پروکولاژن III (از بافتهای فیبری فعال) در آنها کاهش یافت و باعث بهبود بافتهای کبدی این بیماران شد.

C . افزایش کلسترول خون Hypercholesterolemiaدر یک بررسی روی رژیم غذایی حیوانات، سیلی مارین همراه با یک رژیم غذایی افزایش دهندة کلسترول خون، باعث افزایش سطح HDL کلسترول خون و کاهش کلسترول صفرا وافزایش کل کلسترول شد.

D . درمان سیروز Psoriasis سیلی مارین در کبد اجازه دفع اندوتوکسین را میدهد بنابراین می تواند جلوی AMP phosphodisterase و سنتز leukotriens را بگیرد پس در درمان سیروز کبدی بسیار موثر است.

E . درمان سرطان پروستات Prostate cancerبرسیها نشان داه اند که سیلی مارین قابلیت تکثیر سلولها را کاهش می دهد و سطح های (PSA) آنتی ژن پروستات و تفاوت سلولها را افزایش می دهد. از angiogenesis (ایجاد عروق در دوران رشد جنینی) و رشد تومورهای پروستات انسانی را کم می کند. (23) (30) (32)

یک بررسی جهت تعیین ترکیب اسیدهای چرب در دانه های گیاه خار مریم (Silybum mariannm) :

گیاه خارمریم (Silybum marianum (L.) Gaertn) از گذشته های دور در درمان بیماریهای کبدی استفاده می شده و دانه های این گیاه حاوی گروهی از ترکیبات فلاونوئیدی می باشند که تحت عنوان سیلیمارین نامبرده می شوند و سیلی بین از مهمترین این ترکیبات می باشد. این دانه ها حاوی مقادیر بالایی از روغن می باشند که پیش از استخراج سیلیمارین از دانه ها جدا می گردد. روغن های گیاهی امروزه منابع مهم تأمین کننده روغن می باشند. نسبت اسیدهای چرب اشباع و غیراشباع در رژیم غذایی افراد با توجه به نقش آنها در حفظ سلامتی خانواده ها حائز اهمیت می باشد. به منظور استخراج روغن مقدار 3 گرم از دانه های خشک شده گیاه خار مریم ساییده شدند و به مدت 10 ساعت در حلال پترولئوم اتر در سوکسله قرار گرفتند. تعیین انواع اسیدهای چرب در روغن متیله شده به روش کروماتوگرافی گازی (GC، شیمادسو 17A) با استفاده از ستون CP-Sil 88 با برنامه دمایی C ْ170 در 5 دقیقه و C ْ190 تا 22 دقیقه انجام شد. مقدار کل روغن استخراج شده 25 درصد بود و 8 نوع اسید چرب شناسایی شدند که عبارتند از پالمیتیک اسید (%/8)، پالمئوتیک اسید (98/7)، استئاریک اسید (67/6)، اولئیک اسید (58/31)، لینولئیک اسید (36/45)، لینولنیک اسید (9/0)، آراشیدونیک اسید (11/4) و ایکوزانتوئیک اسید (08/0) بودند. 72 درصد از اسیدهای چرب غیراشباع به عنوان یک محصول جانبی در مسیر تولید سیلیمارین می باشند. (6)

بررسی و پژوهش دیگر از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی روغن دانه خارمریم:

با وجود سازگاری این گیاه به شرایط آب و هوایی ایران بخصوص مقاومت به خشکی، اطلاع چندانی در مورد میزان روغن بذر و کیفیت آن در دسترس نمی باشد. در این مقاله، ابتدا درصد چربی دانه گیاه به روش سوکسله تعیین گشت که این درصد، تقریباً مشابه میزان روغن دانه های سویا و تخم پنبه بوده و 7/22 درصد است. سپس شاخص های فیزیکی از جمله ضریب شکست، وزن مخصوص، رنگ و اندیس های شیمیایی عدد یدی، پراکسید، صابونی و اسیدی در روغن خارمریم بررسی شد که از لحاظ این خصوصیات این روغن بیشتر به روغن بادام زمینی شباهت دارد. نوع و میزان اسیدهای چرب موجود در روغن نیز با دستگاه GC تعیین و مشخص شد که میزان اسید لینولئیک (2/51%) و اولئیک (8/28%) بیش از اسیدهای چرب دیگر است. با توجه به درصد قابل توجه روغن در دانه این گیاه و بالا بودن ارزش تغذیه ای آن (حاوی اسید لینولئیک بالا)، کشت و توسعه این دانه روغنی جدید و ارزشمند، امری ضروری و مفید است. (18) هدف از انجام تحقیق حاضر، بررسی کمی و کیفی ترکیبات سیلیمارین در بذور مختلف الهویه ماریتیغال و کشت این بذور در وضعیت اقلیمی کاملاً یکسان به منظور تعیین و شناسایی تأثیر یکسانی اقلیم بر کمیت و کیفیت مواد موثره محصول است.

بررسی تولید سیلیمارین و سیلیبین در گیاه ماریتیغال باز کشت بذور وحشی و زراعی آن:

بذور اصلاح شدة این گیاه (بوداکالازی) در سال 1372 از کشور مجارستان به ایران آورده شد. در همین سال از کشور آلمان هم بذور طبیعی این گیاه تهیه شد و از اطراف چالوس نیز بذور پایه های وحشی ماریتیغال برداشت گردید. پس از تهیة این بذور، مقدار کلی سیلیمارین آنها و مقدار سیلیبین به شرح زیر استخراج و مورد اندازه گیری قرار گرفت.

1-استخراج سیلیمارین دانه های خشک شدة هر تیمار آسیاب شدند. سپس 20 گرم از هر یک توسط سوکسله (دستگاه استخراج) و با استفاده از 250 تا 300 میلی لیتر حلال اتر نفت (پترولیوم اتر) در حمام آب گرم در دمای 60 درجه سانتی گراد به مدت 16 ساعت روغن گیری شدند. نمونه های روغن گیری شده کاملاً خشک گردیدند. پس از خشک شدن پودرهای فاقد روغن، با استفاده از 300 میلی لیتر متانل در دمای 80 درجه سانتی گراد به مدت 16 ساعت توسط سوکسله فلاونوئیدهای کلی (سیلیمارین) هر تیمار استخراج شدند. با استفاده از دستگاه تبخیر در خلاء متانل از محلول «سیلیمارین- متانل» جدا گردید. پس از بازیافت متانل پودر سیلیمارین به صورت یک لایة نازک بر جدارة بالن دستگاه باقی می ماند. پودر سیلیمارین را به مدت 5 تا 6 ساعت در اون خلاء با دمای 50 درجه سانتی گراد قرار داده تا کاملاً خشک شود.
2- اندازه گیری سیلیبین همانطور که گفته شد سیلیمارین ترکیبی از چندین فلاونوئید است که مهمترین آنها سیلیبین، سیلیکریستین و سیلیدیانین است. در میان این فلاونوئیدها سیلیبین از بقیه اهمیت و ارزش دارویی بیشتری دارد که با استفاده از کروماتوگرافی مایع با کارایی بالا سیلیبین آ و سیلیبین ب (مجموعاً سیلیبین نامیده می شود) موجود در پودر سیلیمارین هر نمونه اندازه گیری شدند. 2-1 تهیه استاندارد: به منطور تهیة استاندارد محتویات یک کپسول «دوراسیلیمارین» را که حاوی 165/29 میلی گرم سیلیبین می باشد در یک لولة سانتریفوژ ریخته و 10 میلی لیتر آب مقطر به آن اضافه شد. سپس آن را به مدت 20 دقیقه در حمام آب گرم با دمای 45 درجه سانتی گراد قرار داده شد. در این مدت چندین بار مخلوط را با همزن مخصوص لولة آزمایش بهم زده و به مدت 20 دقیقه در دستگاه سانتریفوژ با دور 10000 قرار داده شد. محلول رویی را دور ریخته و باقیمانده را با لولة سانتریفوژ در اون خلاء با دمای 50 درجه سانتیگراد کاملاً خشک شد. سپس 20 میلی لیتر متانل را بر روی پودر خشک شده در لوله ریخته و آن را کاملاً بهم زده و مجدداً در سانتریفوژ با دور 10000 به مدت 20 دقیقه قرار گرفت.محلول حاصله را در یک مزورریخته و حجم آنرا با متانل به 300 میلی لیتر رسید. محلول بدست آمده بعنوان محلول استاندارد برای تزریق در دستگاه اچ. پ. ال.سی و تهیة طیف، مورد استفاده قرار گرفت. 2-2 تهیه نمونه ها: 08/0 گرم از نمونه های پودر سیلیمارین هر تیمار را با ترازوی دارای دقت گرم توزین کرده و به بالن ژوژه به گنجایش 50 میلی لیتر انتقال داده شد. 30 میلی لیتر متانل بر روی نمونة درون بالن ریخته و آن را با همزن کاملاً به هم زده و بعد به حجم 50 میلی لیتر رسید